Marjo’s overige favoriete boeken

‘De maskermaker, systemisch werk en karakterstructuren’ van Wibe Veenbaas, Joke Goudswaard en Henne-Arnolt Verschuren

Ook ‘De maskermaker’ is mij zeer dierbaar. Uitgaande van de ideeën van de Oostenrijks-Amerikaanse psychiater, Wilhelm Reich, (1897-1957) laten de auteurs ons zien hoe het lichaam zich in de loop van het leven pantsert om de psychodynamiek aan te kunnen. De overlevingsstrategieën waar het voor zorgt om de gebeurtenissen waar het tegenaan loopt, te trotseren, vertalen zich in de vorm van maskers, waarachter we onze spontane expressie verbergen. Dat ik bij Phoenix Opleidingen destijds in de groep zat, die het werken met deze ideeën als een soort pilot mocht meemaken, maakte het des te interessanter om hierover te leren. Het is fascinerend hoe wij ‘maskers maken’ en hoe deze ons gedrag bepalen in ons leven. In mijn eerste bore-outboek heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de maskertheorie.

Jij hoort bij ons! van Marianne Franke

Marianne Franke, zelf docent en therapeut, liet met dit boek zien, hoe je onderwijs en (systemische) therapie kunt verbinden, zonder dat de docent zelf therapeut hoeft te gaan spelen. Toen ik nog docent en leerlingbegeleider was, heb ik er veel aan gehad. Ooit mocht ik aanwezig zijn bij een reeks opstellingen (weliswaar met volwassenen) die de schrijfster begeleidde. Tijdens een van die opstellingen bleek de persoon om wie ze ging, laten we haar Kirstin noemen, zich vanuit haar familiesysteem makkelijker af te zonderen dan met anderen te verbinden, gedrag dat ze ook buiten de opstelling liet zien. Het was ontroerend om Marianne Franke in de loop van haar opstelling ook tegen haar de gevleugelde zin te horen zeggen: “Maar Kirstin, jij hoort bij ons!”

‘Als ik mijn ogen sluit, kan ik je zien’ opstellingen in de verbeelding en in de individuele therapie van Ursula Franke (2005)

Als je geen mensen beschikbaar hebt om groepsopstellingen te doen, wordt het werken met schoenen, stoelen, placemats e.d. en tafelopstellingen met poppetjes of ander materiaal meestal als alternatief genoemd. Zelden hoor ik de optie vermelden die Ursula Franke beschrijft in dit boek, de opstelling in de verbeelding. Geleid door de therapeut stelt de cliënt zich met gesloten ogen een opstelling voor met interventies en al. Ik heb er als leerlingbegeleider vaak dankbaar gebruik van gemaakt. Of het werkt? Nou en of! Deze intieme manier van opstellen zorgt voor een groot gevoel van veiligheid bij de cliënt en daardoor voor mooie resultaten.

‘Vechten tegen verveling, gevangen in een bore-out’ van Frouke Vermeulen

Het was het eerste boek waarin ik het fenomeen ‘bore-out’ uitgelegd zag en dat me ervan doordrong dat ik last had gehad van een ziekte waar meer mensen tegenaan lopen, maar die nog heel weinig bekend is. Dat was een hele opluchting, omdat ik eerst echt niet begreep wat er aan de hand was.

Out of my skull, the psychology of boredom (2020) van James Danckert en John D. Eastwood

Omdat een bore-out kan ontstaan, als je je chronisch verveelt, wilde ik natuurlijk ook het een en ander lezen over het fenomeen ‘verveling’ om daar in mijn tweede boek over bore-out een hoofdstuk aan te kunnen wijden. In dit boek maken de auteurs ons duidelijk, dat de verveling zelf niet het probleem is. Verveling kan ook heel productieve effecten hebben en een brug vormen naar creativiteit en vernieuwing. Het probleem zit ‘m in de manier waarop de mens erop reageert…

The shame factor, Heal Your Deepest Fears and Set Yourself Free (2019) van Stephan B. Poulter, PhD

‘Schaamte’ is een belangrijke factor, die maakt dat mensen in een bore-out situatie zich gedragen zoals ze dat doen. Wat mijzelf betreft, was dit absoluut het geval. Ook hier ben ik in mijn tweede boek over bore-out uitvoerig op in gegaan. Volgens Poulter is in het merendeel van de gezinnen de situatie zo dat het kind taken op zich neemt die niet bij zijn/haar leeftijd horen. Hoe dit verschijnsel, ook wel parentificatie genoemd, tot onterechte schaamte leidt, (door Poulter ‘slechte’ schaamte genoemd, zelf gebruik ik liever niet-functionele of regressieve schaamte) maakt hij duidelijk in dit boek. Er is intussen een Nederlandse vertaling, maar daar wilde ik niet op wachten. Dus ik heb de Engelse gebruikt.

Zelfs als het me mijn leven kost, Systeemopstellingen met ziekten en aanhoudende symptomen (2017) van Stephan Hausner

Bore-out is een ziekte die op dit moment haar rechtmatige plek tussen de ziektes nog niet in mag nemen. Het ‘Je hoort bij ons” van Marianne Franke, wordt er meestal nog niet op van toepassing geacht. Het fenomeen wordt nog slecht begrepen en er rust een behoorlijk taboe op. Daarom vond ik het interessant me te verdiepen in het werk van de Duitse schrijver en homeopathisch natuurgenezer, Stephan Hausner, die talloze opstellingen begeleid heeft met een ziekte als thema. Hoewel ook in Nederland enkele mensen dit soort opstellingen begeleiden, ben ik er helaas niet in geslaagd er een bij te wonen. De inhoud van het boek is niet alleen interessant, het is bovendien prettig geschreven, wat je helaas niet van alle systemische boeken kunt zeggen.

Het leven kent geen weg terug, de fundamenten van het levens-integratie-proces (LIP) (2016) van Wilfried Nelles

Voor een andere variant op het werk van Bert Hellinger zorgde Wilfried Nelles. Het gaat bij Nelles’ opstellingen niet in de eerste plaats om de relatie van een cliënt met andere mensen of diens plaats in het systeem. Het gaat vooral om de innerlijke houding van iemand ten opzichte van zichzelf, hoe hij zich in de loop van zijn leven ontwikkeld heeft en bereid is zich te laten leiden door de toekomst. Natuurlijk kan er in de loop van zijn leven het een en ander zijn misgegaan, maar het is volgens Nelles voldoende om dat te zien, het hoeft niet opgelost te worden. Ook de zogenaamde L.I.P (Life Integration Process) opstellingen die hiervan het gevolg zijn, kregen een prominente plek in mijn eerste boek over bore-out.

Bevrijding van trauma, angst en onmacht, Op weg naar gezonde autonomie en liefde (2012) van Franz Ruppert

Bert Hellinger, de oervader van systemisch werk was Duitser, alle bedenkers van varianten op zijn werk die ik tot nog toe ben tegengekomen, zijn dat ook. De basis van Rupperts werk wordt gevormd door het begrip ‘trauma’. Een trauma ontstaat, als alle stressverwerkingsmechanismen en – strategieën dienst weigeren en er geen enkele mogelijkheid is om een bedreigende situatie te ontlopen. Kinderen zijn met hun innerlijke houding ten opzichte van hun ouders niet verantwoordelijk voor hun eigen psychische conflicten, zoals Hellinger suggereert, die conflicten worden volgens Ruppert veroorzaakt door traumata. Ook dit vond ik een nuttige benadering bij het bestuderen van het fenomeen ‘bore-out’

De keuze, leven in vrijheid (2018) van Edith Eger

Als men vroeger tegen mij zei, dat je altijd een keuze hebt, dacht ik soms wat cynisch: “Ja, of je door de hond of door de kat wordt gebeten!’ Oftewel: sommige keuzes vond ik ‘lood om oud ijzer’.

Sinds ik het boek van Edith Eger las, ben ik daar anders over gaan denken. Als 16-jarige werd ze naar Auschwitz gedeporteerd, waar ze de meest vreselijke dingen beleefde. Haar ouders werden meteen bij aankomst al vergast. Maar hoe moeilijk het ook was, ze slaagde erin zich te laten leiden door het kleine restje positiviteit dat ze in haar leven steeds weer wist te ontdekken. Dat hield ze als psychologe haar studenten later ook  altijd voor: dat je altijd een keuze hebt, al lijkt het in je leven alleen maar tegen te zitten. Daarbij past een diepe buiging!

Een tweetal literaire boeken die mij onlangs wisten te raken en die ondanks hun enorme verschillen ook zo veel gemeenschappelijk hebben.

Daar waar de rivierkreeften zingen (2018) van Delia Owens

Kya Clark groeit halverwege de 20^e eeuw in haar eentje op in het moeras van Barkley Cove (North Carolina), nadat al haar familieleden haar verlaten hebben. Vooral het vertrek van haar moeder begrijpt Kya niet, totdat ze na jaren ontdekt dat ze structureel mishandeld werd door haar vader. Hoewel Kya erin slaagt zichzelf te redden door oesters en vis te ruilen voor levensmiddelen en meestal een is met de natuur, mist ze soms menselijk contact. Maar Hellingers ‘iedereen hoort erbij’ is buiten haar moeras op haar niet van toepassing.

De eerste man in haar leven van wie ze zielsveel houdt en hij van haar, kan – als puntje bij paaltje komt – het mensenschuwe gedrag dat ze in het moeras heeft ontwikkeld niet hanteren en de tweede, haast voorspelbaar, misbruikt en mishandelt haar. Na een aantal traumatiserende ervaringen krijgt ze tenslotte rust. Ze ontpopt zich als getalenteerd kunstenares en moerasbiologe.

In deze prachtige roman laat de schrijfster zien, hoe het gedrag van ouders steeds weer bepalend is voor de toekomst van hun kinderen.

De geur van een moeder (2022) van Lucia van den Brink

Dit boek speelt in de 22e eeuw en gaat eveneens over onveilig opgroeien en wat dit met een kind kan doen. Nadat ze haar achtjarige dochter LentL voor ‘kutwijf’ heeft uitgescholden, vertrekt haar moeder voorgoed uit haar leven. Ze hoort later van haar vader, een gewelddadige alcoholist, dat ze zelfmoord heeft gepleegd. Door alles wat haar ouders tegen haar zeggen groeit ze op in de overtuiging totaal niet te deugen. Alles komt door haar, alles is haar schuld. “Alle fouten die ik zou maken vielen in het niet bij de fout die ik was”, is haar gedachte over haarzelf. De ‘oplossing’ die Lentl vindt om haar problemen te hanteren, werkt altijd maar kort en doet steeds een groter beroep op haar. Pas als ze het kleine meisje in zichzelf toelaat en zelfs kan koesteren, nadat ze haar jarenlang veroordeeld en verdrongen heeft, gloort er wat hoop aan het eind van de tunnel.